Canlyniadau'r Cyfrifiad - Aberystwyth & Penparcau

Dyla i wedi ysgrifennu'r post hwn rhai misoedd yn ol, ond nes i anghofio neud! Ta waeth...



Yng Nghymru, fel dywedwyd llawer gwaith, mae'r canran siaradwyr Cymraeg wedi disgyn yn sylweddol dros y deng mlynedd diwetha (2001-2011, ar ol y cyfrifiad), o 20.8% i 19.0%; ond mae'r niferoedd o siaradwyr wedi disgyn yn lot llai: o 582,368 i 562,016. Y rheswm pam fod y cwymp canran yn mor fawr felly oedd, yn fawr, o ganlyniad twf yn y poblogaeth, ac roedd llawer o hwn o achos y nifer o bobl sydd yn symud i Gymru. Dwi'n un ohonynt! Ond yn sgil y cwymp mewn termau canran, mae angen sefydlu strwythyrau i warchod a thyfu'r iaith ag i gynorthwyo pobl i siarad/ddysgu mwy o Gymraeg yn eu bywydau dydd i ddydd.
Yng Ngheredigion hefyd, mae'r canran wedi disgyn llawer o 52% lawr i 47.3%, ond yn yr achos hon mae llawer llai o siaradwyr: o 37,918 lawr i 34,946: colled sylweddol yn niferoedd yn ogystal a ganrannau. Roedd na dwf o ryw mil yn y poblogaeth hefyd (lot llai ag oedd llawer o bobl yn ddisgwyl). Twf poblogaeth yn Aberystwyth oedd yn fwy na hwn, sydd yn ystyru lleihad yn poblogaeth gweddill y sir.
Yn Aberystwyth, dyma'r stori, ward wrth ward. Hyd y gwn i, does neb arall wedi dadansoddi'r ystadegau yma ar blog. Ac mae'n nhw'n bach o anhygoel weithiau!
Ward y Gogledd (bron iawn o'r ward rhwng Morfa Mawr a Bryn Penglais; hefyd y prom fyny at Neuadd y Brenin)

Blwyddyn	Nifer o Siaradwyr	Nifer o drigolion	Canran
2011	613	2618	23.4%
2011	608	1931	31.5%

Ward y Canol (lot o'r ardal rhwng Morfa Mawr, Heol y Wig ac i'r ddwyrain ar hyd y rheilffordd nes y bont cerddwyr)

Blwyddyn	Nifer o Siradwyr	Nifer o drigolion	Canran
2011	652	2447	26.6%
2001	614	2149	28.6%

Ward Bronglais (ochr y ddwyrain, rhwng Bryn Penglais a Plascrug)

Blwyddyn	Nifer o Siradwyr	Nifer o drigolion	Canran
2011	745	2041	36.5%
2001	817	1904	42.9%

Ward Rheidol (i'r dde o'r dref, hyd at ddechrau Penparcau)

Blwyddyn	Nifer o Siradwyr	Nifer o drigolion	Canran
2011	819	2686	30.5%
2001	836	2404	34.8%

Penparcau

Blwyddyn	Nifer o Siradwyr	Nifer o drigolion	Canran
2011	1095	3005	36.4%
2001	1180	2979	39.6%

Aberystwyth dref cyfan

Blwyddyn	Nifer o Siradwyr	Nifer o drigolion	Canran
2011	2829	9792	28.9%
2001	2875	8388	34.3%

Aberystwyth a Phenparcau

Blwyddyn	Nifer o Siradwyr	Nifer o drigolion	Canran
2011	3924	12979	30.7%
2001	4055	11367	35.7%

Fel y gwelwn ni, does dim lot llai o siaradwyr Cymraeg yn Aberystwyth nag yn 2001, ond mae'r canran wedi disgyn gan dros 5 pwynt canran; mae'r stori yn debyg gyda Aberystwyth & Penparcau hefyd. Hynny oherwydd twf yn y poblogaeth. Ymddengys effaith y twf hwn yn Ward y Gogledd er enghraifft (fy ward fy hunan), lle mae nifer o siaradwyr Cymraeg wedi codi ond y canran sydd yn medru'r Gymraeg wedi disgyn gan dros 8 pwynt canran! Gwelwn yr un beth trwy Aberystwyth a Phenparcau: mae nifer o siaradwyr Cymraeg yn aros yn weddol gyson, ond mae'r canrannau yn disgyn yn sylweddol. Mewn ffordd, mae'n enghraifft (lot) fwy eithafol o'r hyn sydd yn digwydd yng Nghymru ar eu cyfan.

Cwestiwn sydyn:

Cwestiwn: A ydy'r sefyllfa yn anobeithiol?

Ateb: Ydy, os fynnwn ni.

(Tynged yr Iaith, Saunders Lewis, 1962. BBC.)

Beth ydy hynny'n ystyru?

A ddylid anwybyddu Aberystwyth ar sail ei heithriadolrwydd? Mae'r hogyn o Rachub wedi awgrymu fan ma http://rachub.blogspot.co.uk/2013/01/heb-fangor-heb-aber-heb-gaergybi-heb.html mae'r ystadegau am y siroedd sydd yn cael eu hystyried fel cadarnleoedd y Gymraeg yn edrych yn well petaech chi'n ystyru nhw heb y dref fwyaf: Sir Fon heb Caergybi, Gwynedd heb Bangor, Ceredigion heb Aberystwyth, Sir Gar heb Llanelli. Dwi'n tueddu o anghytuno gyda'r fath dadansoddiad yn gyfan gwbl, ar sail does 'na dim ofni'r ffaith mai Aberystwyth yng Ngheredigion, oherwydd mai unwaith yr ydym yn gadael rhyw ardal i fynd bydd y gweddill yn debyg o ddilyn yn fuan, oherwydd mae Aberystwyth yn lle ganolog i bobl o draws rhannau fawr o gefn gwlad Ceredigion ac felly mae'n ffol credu fod modd gwahaniethu rhwng Aberystwyth a Ceredigion, ac wrth gwrs er lles Aberystwyth a'u trigolion - mae cymdeithas Cymraeg cryf a byrlymus yma na ddylid ei hanwybyddu: bydd yn ofnadwy o drist anwybyddu'r gymaint o gyfraniad mae Aberystwyth yn wneud i'r iaith Gymraeg.

Ond, ta waeth, 'nawn ni sbio at yr ystadegau.

Blwyddyn 2011	Nifer o siaradwyr	Nifer o drigolion	Canran
Ceredigion	34964	73847	47.3%
Ceredigion heb Aber & Penp.	30909	62480	49.5%

Mae'n hawdd gweld fod yr iaith Gymraeg bellach yn iaith lleiafrifol yng Ngheredigion hyd yn oed os anwybyddwn Aberystwyth a Phenparcau.

Felly does dim ofni'r gasgliad mai dyfodol yr iaith Gymraeg yn Aberystwyth yn hynod o bwysig. Mae'n dilyn, felly, mae angen gweithredu drosti. Mae angen weithredu er mwyn cryfhau'r cymdeithas Cymraeg sydd gynnom ni, er enghraifft trwy sicrhau mwy o gyfleoedd i siaradwyr Cymraeg defnyddio'r iaith. Mae angen atal llifoedd o ieuenctid Cymraeg allan o'r Fro Gymraeg trwy gryfhau economiau lleol. Mae angen helpu mwy o bobl i siarad/dysgu mwy o Gymraeg, gan mae llawer sydd yn eisio dysgu'r iaith ond ddim wedi cyrraedd y nod hwn eto. Mae angen codi status ac weledigaeth y Gymraeg er mwyn cyfrannu at yr amcanion uwchben.

Fel cynghorydd dref, dw i methu datrys yr holl sefyllfa fy hunan, ond dwi'n gallu cyfrannu, ac yn y post nesaf, bydda i'n esbonio beth dw i newydd wedi gwneud yn y Cyngor Dref dros y Gymraeg.

Ystadegaethau i gyd o  www.neighbourhood.statistics.gov.uk