Beth sydd angen i'r rheilffordd Aberystwyth-Amwythig

Mae’r rheilffyrdd wasted wedi bod yn pwnc reit diddorol i mi, dw i byth yn siwr pam ond mae rhywbeth am y rheilffordd sydd yn codi fy nghalon. Fel cynghorydd, dw i wedi bod yn gweithio’n galed arno fe, gan gynnwys rhoi holiadur drwy’r mwyafrif o flychau post yn Ward y Gogledd gwanwyn diwethaf!

Yn 2018, daw masnachfraint (franchise) newydd i Gymru – dewis cwmni newydd i redeg ein rheilffyrdd, gan osod amodau a chyfrifoldebau arnynt. Y tro diwethaf, yn 2003, bu’r Adran Trafnidiaeth yn San Steffan yn penderfynu rhoi masnachfraint “dim-twf” i Arriva – hynny yw, doedd dim cyllid o’r llywodraeth i ychwanegu mwy o wasnaethau neu cerbydau. Y canlyniad diffyg seddi ar y trenau fel da ni’n gweld trwy amser. O fewn y cwpl o ddyddiau diwethaf, cyhoeddwyd bydd Llywodraeth Cymru’n cyfrifol am y masnachfraint nawr.

Mae Grwp Llywio Rheilffyrdd y Cambrain (Cambrian Lines Steering Group) yn cynnal ymgynghoriad am beth fydd rhan-ddeiliad eisiau gweld am ddyfodol y gwasanaethau ar reilffyrdd y Cambrian. Bydd rhain yn bwydo mewn i gyflwyniad ag wneir gan y grŵp i Lywodraeth Cymru. Mae’r dyddiad cau yw’r 30ain mis Tachwedd. Felly rhois i gynnig ger-bron y cyngor tref i ni ymateb. Gweler y cynnig islaw, ynghyd a sawl sylw ychwanegol gennyf

Cynnig:
Dylai’r Cyngor Tref ymateb i’r ymgynghoriad gan ofyn am:

·         Wasanaeth llawn bob awr, er gysondeb ac er wella’r gwasanaethau boblogaidd a gynnigir i drigolion Aberystwyth ar y rheilffordd. Fe ddaw fwy o wasanaethau ym mis Mai – ond mae dal angen gwasanaeth bob awr drwy gydol y dydd.

·         Cysylltiadau gwell â gogledd Cymru (drwy Bermo neu drwy Wrecsam) – ar hyn o bryd mae rhaid aros tua awr yn Amwythig neu Cyffordd Dyfi. Mae’n dorgalonnus iawn pan mae’r tren o Aberystwyth yn gyrraedd Amwythig tra bo’r tren i Ogledd Cymru wrthi’n gadael y gorsaf!

·         Ail-agor y rheilffyrdd o Aberystwyth i Gaefyrddin a Phorthmadog i Fangor er mwyn gwella cysylltiadau a chaniatáu teithio rhwng de-, canol- a gogledd- Gorllewin Cymru, yn ogystal a chysylltu 4 tref prifysgol. Bu rhannau helaeth o Gymru’n colli’u rheilffyrdd yn y cyfnod Beeching, ac byddai ail-adeiladu’r rheilffyrdd yma (ar gyfer cyflymderau uwch wrth gwrs) yn sbarduno datblygiad economaidd, a gan hynny atal y llif o bobl ifanc o Orllewin Cymru a chadw’n cymunedau a’r iaith Gymraeg. Maent eisoes wrthi’n ail-adeiladu rheilffyrdd yng Ngorllewin Iwerddon.

·         Ail-agor gorsafoedd Bow Street a Carno er mwyn agor y cefn gwlad a dod a siopwyr a theithwyr mewn i Aberystwyth

·         Cludo nwyddau ar y rheilffordd, yn arbennig i/o Aberystwyth. Bydd hyn yn golygu llai o loriau drwm ar y priffyrdd i Aberystwyth, sydd ddim yn addas at y fath draffig, ac felly bydd y ffyrdd yn sylweddol fwy diogel ar gyfer pawb.

·         Cysylltiadau gwell rhwng y trenau a’r bysiau

·         Mwy o drenau 4 cerbyd. Mae llawer o’r trenau dau gerbyd yn llawn ofnadwy, ac bu rhaid i mi sefyll o Birmingham i’r Drenewydd yn y gorffenol!

·         Lwpiau newydd yn Borth, Caersws, Westbury a Sutton Bridge Junction, er mwyn helpu adfer yr amserlen pan mae oedi yn digwydd, ac hefyd i baratoi at bosibiliad gwasanaeth bob hanner awr yn y tymor hir, pan mae niferoedd y teithwyr wedi codi mwy. Roedd dau blatfform yn Borth a Chaersws yn y 60au, ac roedd y lwp yn Westbury dal yn eu lle hyd at ail-signalo’r rheilffordd yn y 80au. Bellach mae’r signalau wedi newid eto, ac mae’n hen bryd ail-adeiladu’r lwp. Byddai lwp yn Sutton Bridge Junction yn helpu’r llif ar lein y gororau yn ogystal a’r Cambrian.

·         Canopi estynnedig uwchben y platform yng Ngorsaf Trên Aberystwyth, er mwyn cadw teithwyr rhag y glaw. Ers osod ERTMS, mae’r trenau yn stopio pellach i ffwrdd o’r dref ac felly nid yw’r canopi’n cysgodi hyd yn oed 2 cerbyd erbyn hyn. Mae’r gwlypder yn lledu ar hyd y platfform i gyd pan mae’n glawio, gan achosi problemau i bobl sydd yn cael trafferthion yn cerdded. Rwyf wedi siarad a swyddogion Network Rail, ac mae nhw wedi cadarnhau bod estynnu’r canopi’n amcan tymor hir iddynt (ond buont yn gwrthod gwneud e fel rhan o’r rhaglen i adnewyddu’r orsaf yn 2014-15, sydd yn trueni).

·         Erbyn diwedd y masnachfraint newydd, bydd rhaid chwilio am drenau newydd sydd yn gyflawni’r un dyletswyddau a’r rhai presennol h.y. cysylltiadau coridor, 90mpa neu mwy, toiledau, digon o le i bagiau mawr. Ni fydd y trenau dosbarth 158 yn para am byth yn anffodus, ac mae’n sicrhau bod y trenau nesaf yn addas at reilffyrdd y Cambrian.

Yn ffodus iawn, pasiwyd y cynnig. Felly mae’r Cyngor Tref wedi gosod eu stondin; cawn weld be ddaw o Fae Caerdydd.

What's needed for the Aberystwyth-Shrewsbury line

The railways have always been a really interesting topic to me, I’m not sure why but there’s something about the railways that raises my heart. As a councillor, I’ve been working hard on it, including putting a questionnaire through the majority of letter boxes in North Ward last spring!

In 2018, there will be a new franchise for Wales – choosing a new company to run our railways, setting them conditions and responsibilities. Last time, in 2003, the Department for Transport in Westminster decided to give a “no-growth” franchise to Arriva – that is, there was no finance from government to add more services or carriages. The result was the lack  of seats on the trains that we see all the time. Within the last couple of days, it was announced that the Welsh Government wil now be responsible for the franchise.

The Cambrian Lines Steering Group is holding a consultation about what stakeholders would like to see for the future of Cambrian lines services. These will feed into a presentation that the group will do to the Welsh Government. The closing date is 30th November. So I put a motion before the town council for us to respond. The motion is below, as well as some additional comments that I’ve made.

Motion:

The Town Council should respond to the consultation asking for:

·         Full hourly service, for consistency and to improve the popular services which are offered to Aberystwyth residents on the railway. There will be more services in May – but we still need an hourly service throughout the day.

·         Better connections to north Wales (via Barmouth or via Wrexham) – at present, it’s necessary to wait for about an hour in Shrewsbury or Dyfi Junction. It’s heartbreaking when the train from Aberystwyth arrives into Shrewsbury as the train to North Wales departs!

·         Re-open the railways from Aberystwyth to Carmarthen and Porthmadog to Bangor to improve connections and allow travelling between south-, central- and north- West Wales, as well as connecting 4 university towns. Large parts of Wales lost their railways in the Beeching era, and rebuilding these railways (for higher speeds of course) would spark economic development, and with that stem the outflow of young people from West Wales and help our communities and the Welsh language to survive. They are already rebuilding railways in Western Ireland.

·         Re-open Bow Street and Carno stations to open up the countryside and bring shoppers and commuters into Aberystwyth.

·         Transport goods on the railway, particularly to/from Aberystwyth. This will mean less heavy lorries on the main roads into Aberystwyth, which are unsuitable for this kind of traffic, and therefore the roads will be significantly safer for everyone.

·         Better connections between the buses and the trains

·         More 4-car trains. Many trains are incredibly full, and I’ve had to stand from Birmingham to Newtown in the past.

·         New loops at Borth, Caersws, Westbury and Sutton Bridge Junction, to help restore the timetable when delays occur, and also to prepare for a possible half-hourly service in the long term, when the number of passengers has increased further. There were two platforms in Borth and Caersws in the 1960s, and the Westbury lwp was still in place until the re-signalling in the 1980s. By now the line’s been re-signalled again, and it’s high time to rebuild Westbury loop. A loop at Sutton Bridge Junction would help the flows on the Marches line as well as on the Cambrian.

·         Extended canopy above the platform in Abersytwyth station, to keep passengers out of the rain. Since ERTMS was introduced, the trains stop further away from the town and therefore the canopy does not even shelter 2 carriages by now. The wetness spreads along the whole platform when it rains, causing problems to people who have difficulty in walking. I’ve spoken to Network Rail officers, and they confirmend that extending the canopy is a long term objective for them (but they refused to do it as part of their program to renovate the station in 2014-15, which is a shame).

·         By the end of the franchise, new trains will have to be searched for, which fulfil the same responsibilities as the present ones i.e. corridor connections, 90mph+, toilets, enough space for large items of luggage. Class 158 trains will not last forever unfortunately, and it’s important to ensure that the next trains are suitable for the Cambrian lines.

Fortunately, the motion was passed. So the town council has set out its’ stall; now let’s see what comes from Cardiff Bay.

Gosod plac i goffa T.H. Parry-Williams

Roedd Syr T.H. Parry-Williams yn cawr o lenyddiaeth Cymraeg: bu’n ennill y cadair a’r coron mewn dau eisteddfod genedlaethol, roedd ganddo Gadair yn Adran y Gymraeg yng Ngholeg Prifysgol Cymru Aberystwyth (dyna oedd enw Prifysgol Aberystwyth yn y slawer dydd) pan oedd cyfleoedd felly yn prin iawn; bu’n bardd ac ysgrifwr penigamp gan greu rhestr hir iawn o gyhoeddiadau gampus. T.H. a ysgrifennodd “Hon”, un o’r gerddi Cymraeg mwyaf enwog erioed.

Ganwyd T.H. yn Rhyd-Ddu, Eryri, ond fe symudodd i Aberystwyth i gymryd Cadair yn y Coleg ym 1920, a buodd yn byw yn y dref nes iddo farw yn 1975. Gan oedd e’n byw yn Wern, Ffordd y Gogledd, roedd y ty yn lleoliad gwych i roi plac, i gofio ei gyfraniad i Aberystwyth, Cymru a’r byd. Er bu  ymgais aflwyddianus yn y gorffenol, cafwyd llwyddiant tro hyn. Ar gais y Cyngor Tref, rwyf wedi trefnu dyluniad y plac a’i harchebu.

Dwi’n falch iawn bod y plac wedi mynd i fyny, ac mae’n gyfle gwych i ni yn Aberystwyth dathlu ac ymfalchio yn y llenyddiaeth sydd wedi dod o’r dref a’i chyfoethogi. Mae hybu ymwybodaeth o’r fath pethau yn rhywbeth dylsem ni wneud yn fwy, ac felly yn y tymor canol, gobeithio mae hyn fydd yn cam tuag at gyflwyno golygfa gyfunnol o hanes lenyddol y dref.

Mae’n priodol i mi gwblhau’r blog hyn gyda cherdd gan T.H. Parry-Williams ei hunan:

Bardd

Canodd ei gerdd i gyfeiliant berw ei waed;
Canodd hi, a safodd gwlad ar ei thraed.

Canodd ei gân yn gyfalaw i derfysg Dyn;
Canodd hi, ac nid yw ein llên yr un.

Plaque installed to commemorate T.H. Parry-Williams

T.H. Parry-Williams was a a giant of Welsh literature: he won both the chair and the crown in two National Eisteddfodau, he attained a Chair in the Welsh department in the University of Wales College Aberystwyth (that was Aberystwyth University’s name in the old days) when such opportunities were incredibly rare; he was a masterly poet and writer, creating a long list of splendid publications. T.H. was the author of “Hon”, one of the most famous Welsh poems ever.

T.H. was born in Rhyd-Ddu, Snowdonia, but he moved to Aberystwyth to take a Chair in the College in 1920, and he lived in the town until his death in 1975. Since he lived in Wern, North Road, the house was a great location to place a plaque, considering his contribution to Aberystwyth, Wales and the world. Although there was an unsuccessful attempt in the past, this attempt was successful. At the request of the Town Council, I’ve organised the wording and design of the plaque and ordered it.

I’m very proud that the plaque has gone up, and it’s a great opportunity for us in Aberystwyth to celebrate and take pride in the literature which has come from the town and enriched it. Raising awareness of these kind of things is something that we should be doing more, and therefore in the medium term, I hope this will be a step towards presenting a wide and integrated view of the literary history of the town.

It’s appropriate for me to finish this blog with a poem by T.H. Parry Williams himself. In brackets is my rough, very poor translation;  it can’t capture all aspects of the original!

Bardd

Canodd ei gerdd i gyfeiliant berw ei waed;
Canodd hi, a safodd gwlad ar ei thraed.

Canodd ei gân yn gyfalaw i derfysg Dyn;
Canodd hi, ac nid yw ein llên yr un.

(Poet

He sung his poem/song to the accompaniment of his blood boiling
He sung it, and a country stood on it’s feet
He sung his song as the melody to human commotion
He sung it, and our literature is not the same.)

Pam fydda i'n pleidleisio dros Jill Evans/Plaid Cymru yfory?

Wel, mae'r amser yn hedfan ac mae'r etholiadau ewropeaidd bron ag wedi cyrraedd. Ar ol y polau diwethaf, yn dibynnu'n fawr faint o bobl wnaiff bleidleisio, mae dim ond ychydig o bleidleisiau yn gallu penderfynu cystadlaeth tri-ffordd rhwng Plaid Cymru, Llafur a'r Ceidwadwyr http://www.clickonwales.org/2014/05/polling-trends-show-ukip-still-on-the-rise/

Efallai dyma beth wyt ti'n disgwyl o gynghorydd Plaid Cymru, ond dw i wedi bod yn treulio llawer gormod o fy amser yn mynd o gwmpas Aberystwyth a Cheredigion yn canfasio a dosbarthu taflenni i annog pobl i bleidleisio dros Blaid Cymru. Dyma ychydig o'r resymau pam:

Rhoi Cymru'n Gyntaf: Dim ond Plaid Cymru sydd yn rhoi Cymru'n gyntaf bob tro. Dim ond Plaid Cymru sydd yn atebol yn unig i bobl Cymru. Mae Jill Evans wedi gwthio'n galed iawn i roi Cymru ar y map am fuddsoddiad, cymorth a rhaglenni cymdeithasol.

Gweithredu ar Newid Hinsawdd: Mae Jill Evans wedi bod ar flaen y gad yn galw am fuddsoddiad yn ynni adnewyddadwy. Mae hi hefyd wedi bod yn llais gryf dros wahardd ffracio nes wyddir y canlyniadau amgylcheddol ac iechyd o'r broses. Mae Plaid Cymru yn eistedd yn y grwp Gwyrddiad-EFA yn Ewrop, gyda phleidiau werdd a phleidiau sydd eisiau rhyddhau gwledydd bach ar draws Ewrop, ac maent yn parchu hi gymaint bo hi'n is-gadeirydd y grwp! Mae'r graffig hwn http://www.caneurope.org/resources/doc_view/2384-united-kingdom-meps-and-parties-scorecard-2014 yn dangos mae Plaid Cymru sydd wedi gwneud y mwyaf ar newid hinsawdd (mwy nag y Plaid Werdd!) ar ol y Climate Action Network Europe.

Adfer y Gymraeg: Dim ond Plaid Cymru sydd am weld yr Iaith Gymraeg yn ffynu ym mhob maes. Dim ond Plaid Cymru sydd yn galw i neud y Gymraeg yn iaith swyddogol yn yr Undeb Ewropeaidd. http://www.plaidcymru.org/newyddion/2014/05/21/dim-ond-plaid-cymru-fydd-yn-hybur-iaith-gymraeg-yn-ewrop/ Mae gwneud yr Wyddeleg yn iaith swyddogol yn yr Undeb Ewropeaidd wedi ychwanegu at hyder siaradwyr Gwyddeleg ac wedi helpu i gynyddu defnydd yr Wyddeleg yn Iwerddon. Bydd Jill Evans yn parhau i frwydro dros gyllid a chymorth a seilwaith a pholisiau i annog datblygiad economaidd mewn ardaloedd Gymraeg (a phob man yng Nghymru) er mwyn darparu cyfleoedd i siaradwyr Cymraeg aros yn eu cymunedau a chyfrannu at ddyfodol yr Iaith

Dyma lle aiff fy mhleidlais yfory. Ac bydda i'n lan yn gynnar i ddosbarthu mwy o daflenni yn y bore

Why will I vote for Jill Evans/Plaid Cymru tomorrow?

Well, the time flies and the european elections have almost arrived. According to the latest polls, depending on how many people will vote, only a few thousand votes could determine a three-way contest between Plaid Cymru , Labour and the Conservatives http://www.clickonwales.org/2014 / 05/polling-trends-show-ukip-still-on-the-rise /

Maybe this is what you expect from Plaid Cymru councilor , but I've been spending far too much of my time going around Aberystwyth and Ceredigion canvassing and delivering leaflets to encourage people to vote for Plaid Cymru . Here are a few of the reasons why :

Putting Wales First : Only Plaid Cymru puts Wales first every time. Only Plaid Cymru are accountable only to the people of Wales . Jill Evans has pushed very hard to put Wales on the map for investment, aid and social programs .

Action on Climate Change : Jill Evans has been at the forefront in calling for investment in renewable energy . She has also been a strong voice for banning fracking until the environmental and health consequences of the process are known. Plaid sits in the Green - EFA group in Europe , with green parties and national liberation parties from across Europe, and they respect her so much that she is vice chair of the group! This graphic http://www.caneurope.org/resources/doc_view/2384-united-kingdom-meps-and-parties-scorecard-2014 shows that Plaid has done the most on climate change (more than the Green Party!) according to the Climate Action Network Europe .

Restore the Welsh Language: It is only Plaid Cymru who want to see the Welsh language thrive in all areas . Only Plaid Cymru are calling to make the Welsh language an official language in the European Union . http://www.plaidcymru.org/newyddion/2014/05/21/dim-ond-plaid-cymru-fydd-yn-hybur-iaith-gymraeg-yn-ewrop/ Making the Irish an official language in the European Union has added to the confidence of Irish speakers and have helped to increase the use of Irish in Ireland. Jill Evans will continue to fight for funding and support infrastructure and policies to encourage economic development in Welsh speaking areas (and everywhere in Wales) to provide opportunities for Welsh speakers to stay in their communities and contribute to the future of the language

That's where my vote is going tomorrow. And I'll be up bright and earlier to deliver leaflets in the morning

Achub Pantycelyn – Y Brwydr Wedi'i Henill!

Cawsom newyddion gwych heddiw – bydd Neuadd Pantycelyn yn parhau fel neuadd preswyl Cymraeg

Ers cryn amser, mae Neuadd Pantycelyn – neu Panty fel mae pawb yn galw hi – wedi gwneud cyfraniad gwych at y Prifysgol, yr Ardal, yr Iaith Gymraeg a'r Genedl Gymreig, drwy ddarparu canolbwynt i ddiwylliant Cymraeg sydd yn cynnwys llety i fyfyrwyr Cymraeg y prifysgol, ac hynny gan ei bod hi'n neuadd agored gyda 6 ystafell cymdeithasol – Lolfa Fawr (ymlacio), Swyddfa UMCA (Undeb Myfyrwyr Cymraeg Aberystwyth), Ffreutur, Ystafell Cyfrifiaduron, Ystafell Cyffredin Hyn (cyfarfodydd), a'r Lolfa Fach (Cor, dawnsio ayyb)

Des innau i'r brifysgol o dde-ddwyrain Lloegr bron a saith mlynedd yn ol heb y Gymraeg, a bywes ym Ymhantycelyn i ddysgu. Roedd ffurfweddiad y neuadd a'r cymdeithas ynddi yn hynod o gymorthgar yn fy ngalluogi i ddysgu Cymraeg, ac roedd yn profiad anhygoel – cwrdd a fyfyrwyr Cymraeg o bob cwr o Gymru (a thu hwnt mewn sawl achos), gweld – ac ymuno a – cyfres o weithgareddau diwyllianol ag oedd yn digwydd yn y stafelloedd cymunedol. I sawl myfyriwr Cymraeg o ardaloedd Saesneg hefyd, sydd weithiau ddim wedi arfer siarad Cymraeg tu hwnt i'r giatiau ysgol, dyma'r tro gyntaf iddynt fyw mewn cymuned Cymraeg. Ac heb anghofio'r hawl i fyfyrwyr Cymraeg iaith gyntaf i fyw yn eu hiaith eu hunain. I bawb sydd yn ddod i Bantycelyn, mae'r profiad yn amhrisiadwy.

Mae myfyrwyr Pantycelyn yn gwneud cyfraniad gwych i'r cymuned ac i Gymru – er enghraifft mae'r Cor yn canu yn y dref bob nadolig, mae Aelwyd Pantycelyn aml yn cyrraedd rowndiau terfynol yn eisteddfodau gan codi proffil Aberystwyth ac mae Wythnos RAG aml yn codi tua £1000 neu mwy i elusenau

Roedd y cynlluniau i gau Pantycelyn yn cas ac yn amlwg yn seiliedig ar resymeg ariannol ar draul yr iaith Gymraeg a'r gymuned Gymraeg yn y prifysgol, felly dwi'n hynod o falch bod y prifysgol wedi gwrando yn y diwedd, yn sgil sawl brotest ag ro'n i'n falch i fod yn rhan ohonynt, ac wedi penderfynu cadw Pantycelyn ar agor.

Mae'r cynlluniau newydd yn cytuno i gadw'r bron iawn o Bantycelyn fel neuadd preswyl Cymraeg, ond o bosib gyda sawl ystafell yn cael eu troi'n rhan o Ganolfan Cymraeg newydd i'r holl prifysgol (staff a myfyrwyr) a'r cymuned. Mae'r manlynion eto i'w cwblhau, ond mae'n debyg byddwn ni'n gweld mwy o ryngweithiad rhwng myfyrwyr, staff y prifysgol a'r cymuned ehangach, a mwy o weithgareddau Cymraeg. Ac yn mwyaf bwysig oll, bydd myfyrwyr dal gyda'r cyfle euraidd i fyw yng nghanol y bwrlwm!

Byddwn ni'n dathlu heno!!

Save Pantycelyn - The Battle is won!

We received great news today - Pantycelyn will continue as a Welsh-language hall of residence

For many years, Pantycelyn - Panty or as everyone calls it - has made a wonderful contribution to the University , the Area , the Welsh Language and Welsh Nation, by providing a focal point for Welsh culture which includes student accommodation Welsh the university, and this through being an open hall with 6 communal rooms - Large Lounge ( relaxation), Office UMCA ( Aberystwyth Welsh Students' Union ), Cafeteria, Computer room, Senior Common Room ( meetings ), and the Small Lounge ( Choir, dancing, etc. )

I came to the university from south - east England and nearly seven years ago with no Welsh , and I lived in Pantycelyn to learn. The configuration of the hall and the society was extremely helpful in enabling me to learn Welsh , and it was an incredible experience - meet Welsh-speaking students from all over Wales ( and beyond in some cases ) , see - and join in - with a series of cultural activities taking place in the communal rooms . For Welsh-speaking students from English areas also, sometimes not used to speaking Welsh outside the school gates , this is their first time living in a Welsh-speaking community. And not forgetting the right of first-language Welsh students to live in their own language. To all who come to Pantycelyn, the experience is invaluable .

Pantycelyn students make a great contribution to the community, and Wales - for example the choir singing in the town each Christmas, Aelwyd Pantycelyn often reaches finals in eisteddfods, thereby raising the profile of Aberystwyth, and frequently RAG Week raises about £1000 or more for charities

The plans to close Pantycelyn were nasty and clearly based on financial logic at the expense of the Welsh language and the Welsh community in the university , so I'm delighted that the university has listened in the end , due to several protests which I was proud to be a part of, they have decided to keep Pantycelyn open.

The new plans agree to retain almost all of Pantycelyn as a hall of residence Welsh, but possibly several rooms will be turned into part of a new Welsh-language Centre for the whole university (staff and students) and the community . The details are yet to be finalized , but it is likely we will see more interaction between students , university staff and the wider community, and more Welsh-language activities. And most important of all, students will continue to have a golden opportunity to live in the middle of the action!

We'll be celebrating tonight !

Uno Cynghorau – Colli Iaith? (A sawl sylw arall)

Agor y cyfrifiadur bore ma, dwylo'n crynu, beth fydd canlyniad yr adroddiad Williams am uno cynghorau, yn neilltuol ambyti Ceredigion. Dwi'n trist fel 'ny, ac efallai dylse fi ffindo rhywbeth fwy cyffrous! Ond...

Mae'r prif awgrymiad, yn pendant ar ol y BBC, (http://www.bbc.co.uk/newyddion/25808987) yn cynnwys uno Ceredigion a Sir Penfro! Rhywbeth a do'n i fyth yn disgwyl; roedd llawer yn son am ail-enedigaeth yr hen awdurdodaeth Dyfed, gan uno Ceredigion, Sir Gar a Sir Benfro. Teimlwyd tro diwethaf bod yr awdurdodaeth hwn yn llawer rhy fawr, er enghraifft mae Aberystwyth yn bron a 50 milltir o Neuadd Cyngor Sir Caerfyrddin, lle cynhaliwyd y cyfarfodydd, a boddwyd llais Ceredigion fel sir sydd yn unigryw yng Nghymru. O dan y drefn newydd, mae'n edrych yn waeth efallai! Mae'r pencadlys Cyngor Sir Benfro yn Hwlffordd, sydd yn dros 60 milltir o Aberystwyth. Ar ol traveline Cymru, mae'n cymryd ar leia 2 awr 52 munud i deithio o Aberystwyth i Hwlffordd ar ddau bws. Yn fy nhyb i, mae gwleidyddiaeth lleol yn llai effeithiol pan mae'n bell o bobl lleol, ac hoffwn i weld llywodraethu'n mynd yn fwy lleol yn hytrach na mwy pell.

Ond o ran y Gymraeg, mae'r sefyllfa yn bregus iawn. Yn diweddar, mae ymdrechion wedi digwydd i gynyddu defnydd y Gymraeg yn y Cyngor Sir, ac roedd gobeithion mawr y bydd Ceredigion yn dilyn enghraifft Cyngor Sir Gwynedd a gwneud y Gymraeg yn iaith weinyddol y Cyngor Sir, hynny yw, gwneud eu gwaith i gyd yn Gymraeg ac wedyn danfon cyfathrebiadau allanol i'r cyfieithwyr i'w gwneud yn ddwyieithog. Yng Ngwynedd, cydnabyddir yn weddol eang mae hynny wedi gwneud lot i leihau'r cwymp yn siaradwyr Cymraeg, ac wedi cryfhau'r Gymraeg o amgylch Caernarfon, lle mae swyddfeydd y cyngor. Byddai hynny'n cam naturiol ac hynod o gymorthgar mewn sir lle mae argyfwng ieithyddol enfawr ond mae dal bron ag hanner y poblogaeth yn medru'r Gymraeg.

Ond yn Sir Benfro, mae dim ond 19% o'r boblogaeth yn medru'r Gymraeg. Wrth cyfrifo'r canran sy'n siarad Cymraeg yn yr awdurdodaeth newydd, gan ddefnyddio data o'r cyfrifiad 2011, mae 30% sy'n siarad Cymraeg:

	Poblogaeth	Nifer sy'n siarad Cymraeg	Canran sy'n siarad Cymraeg
Sir Benfro	118,392	22,786	19.2%
Ceredigion	73,847	34,964	47.3%
Penfrodigion	192,239	57,750	30.0%

Tra'n deall mae 30% sy'n siarad Cymraeg dal yn nifer sylweddol, mae hynny'n codi pryderon arnaf, am ddefnydd yr iaith Gymraeg yn y cyngor. Gan dybio byddai gweithwyr y Cyngor yn efelychu'r poblogaeth ar ei chyfan, dwi'n meddwl mae'n debyg fe welwn ni llai o Gymraeg fel iaith weinyddol, gyda chanlyniadau negyddol i'r defnydd o'r Gymraeg ym mhob maes.

Perygl arall yw'r tueddiadau i ganoleiddio popeth, a'r tueddiad naturiol i'r bartner mwyaf mewn unrhyw 'perthyas' o'r fath i drio trefnu popeth ar ei thelerau ei hunain. Fel gwelir yn y bwrdd uwchben, mae Sir Benfro gyda llawer fwy o boblogaeth na Cheredigion, ac felly dwi'n meddwl mae'n debyg bydd y mwyafrif o'r uwch-swyddogion yn dod o Gyngor Sir Penfro, gyda'u holl hen arferau (gyda llaw, swn i ddim disgwyl yn gwahanol gan neb!), ac bydd yn naturiol iddynt trio cadw eu hadrannau yn Sir Benfro, lle mae nhw eisoes. Mae'n bosib byddai'r fath tueddiadau yn lleihau'r cyfleoedd yng Ngheredigion, yn yr ardaloedd Cymraeg ac yn arbennig yn Aberystwyth, tref a fydd ar y cyffuniau. Mae Aberystwyth wedi gweld buddion economaidd yn sgil y newid o'r drefn Dyfed i'r drefn Ceredigion, gan gynnwys sefydlu swyddfeydd y Cyngor ar Boulevard St Brieuc, ac fe fyddai'n drist petai ail-drefnu llywodraeth lleol yn peryglu hyn drwy symud “y canol” llawer pellach i ffwrdd.

Mae gan y ddau awdurdodaeth agweddau gwahanol tuag at addysg hefyd. Dim ond tuag wythnos yn ol, gwrthododd Cyngor Sir Benfro agor ail ysgol Gymraeg uwchradd yn y sir http://www.golwg360.com/newyddion/addysg/133941-sir-benfro-dim-cytundeb-ar-ysgol-uwchradd-gymraeg-newydd Ar hyn o bryd, mae disgwyl i bobl ifanc yn ne Sir Penfo teithio i Ysgol y Preseli yng ngogledd y Sir. Mae hynny'n hollol gwahanol i'r trefniadau yng Ngheredigion, lle mae sawl ysgol Cymraeg Uwchradd wedi gweithredu'n buddiol iawn ers blynyddoedd, ac lle mae'r ysgol uwchradd Saesneg yw'r eithriad. Mae angen sicrhau felly na fydd dylanwad polisiau addysg Sir Benfro yn effeithio'n negyddol ar Ceredigion.

Nid dyna'r unig tro mewn wythnosau diwethaf i Gyngor Sir Benfro cyrraedd y pennawdau am y rhesymau anghywir. Yn ol Golwg360 (http://www.golwg360.com/newyddion/cymru/134353-dim-angen-cymraeg-swyddi-gofal), fe gyhoeddiwyd tudalen we ag oedd yn pwysleisio: “Dyw Cymraeg ddim ond yn cael ei siarad fel iaith gyntaf mewn rhai rhannau o ogledd Sir Benfro. Iaith fewnol y cyngor yw Saesneg, felly does dim angen poeni os nad ydych chi’n ddwyieithog.” Mae'r fath agweddau yn neud i rywun teimlo'n hynod o anghyffyrddus, yn arbennig gan mai llawer o sylw wedi bod yn ddiweddar am pwysigrwydd y Gymraeg mewn gofal cymdeithasol.

Felly, sut mae'r adroddiad yn trin y Gymraeg? Wrth ddarllen rhannau ohono fe, mae'r agwedd yr adroddiad i'r Gymraeg yn addo'n addewidol, er enghraifft ar tudalen 96 mae'n dweud:
“Rydym wedi bod yn arbennig o ystyriol i faterion sy'n ymwneud â'r iaith Gymraeg.

Pwysodd sawl un o'n hymatebwyr arnom i gynnig ffiniau sy'n adlewyrchu ac yn

cynnal defnydd cyhoeddus o'r Gymraeg yn ogystal â'r defnydd o'r iaith fel cyfrwng

ar gyfer bywyd dinesig a threfniadau gweinyddol. Credwn fod pob un o'r opsiynau

a gynigir gennym yn gwneud hynny;”

Mae hynny'n swnio'n addewidiol iawn; ond sut mae hynny'n gymharu a sefyllfeydd Ceredigion a Sir Benfro? Defnydd o'r iaith fel cyfrwng ar gyfer bywyd dinesig – fel a gwelwyd yn barod mae'r canran sy'n siarad Cymraeg yn Sir Benfro yn llawer llai nag yng Ngheredigion. Mae'r enghreifftiau uchod o gweithredau a geiriau Cyngor Sir Benfro yn awgrymu mai llawer llai o ddefnydd y Gymraeg yn defnydd o'r iaith fel cyfrwng ar gyfer trefnidadau gweinyddol: fel maent eu hunain yn dweud, “Iaith fewnol y cyngor yw Saesneg...” Ond yng Ngheredigion, mae llawer mwy o Gymraeg yn cael ei defnyddio yn nhrefniadau gweinyddol (er dim digon yn fy marn i).

Felly codir y cwestiwn: sut mae'r argymhelliad i uno Ceredigion a Sir Benfro yn cyfateb ag yr ystyriaethau o'r Gymraeg sydd ar dudalen 96?

Ar y cyfan, mae angen llawer fwy o ystyriaeth o faterion Cymraeg cyn uno unrhyw cynghorau. Mae'n hefyd yn rhyfedd fod y pwyslais wedi bod ar uno unedau mae llywodraeth Cymru yn cyhuddo o ryw fath o fethiant (gan y ffaith eu bod yn ail-strwythuro). Ers sbel, mae San Steffan a Cynulliad Cymru wedi rhannu Sir Penfro yn eu hanner gan wahanu'r rhan fwy Cymraeg a'r rhan fwy Saesneg. Ac mae'n werth cofio cyn 1997 roedd 'na sedd yn San Steffan i Ceredigion a Gogledd Penfro. Efallai byddai werth i uno sawl ardal Cymraeg o amgylch Canolbarth a gorllewin Cymru gyda Cheredigion i greu cyngor sir i gadarnleoedd Cymraeg y de-orllewin, a fydd, gobeithio, weithredol Cymraeg, ar leiaf i raddau helaeth. Mae Adam Price hefyd wedi awgrymu un cyngor mawr i'r gorllewin – Arfor – a fyddai'n gallu tynnu cymunedau Cymraeg at eu gilydd a lledaenu ymarferion da, drwy gynnwys Gwynedd, ac i lunio polisiau dros y Gymraeg i'r Fro Gymraeg. (http://www.adfywio.plaidcymru.org/uploads/Arfor_Cymraeg_Final.pdf) Yn sylweddol, roedd hynny'n eithrio Sir Benfro, er awgrymodd rhai y gallai Preseli ymuno efallai. Byddai'r syniad Arfor hefyd yn rhoi Aberystwyth yn eitha canolog: pan oedd Dyfed yn cyngor, roedd 'na tueddiad i'r buddsoddiadau ayyb mynd i'r de, a chafodd y canolbarth ei hanghofio. Gwelir hynny hefyd gyda'r canoleiddio sydd yn digwydd yn ymddiriolaeth iechyd Hywel Dda, gyda pheryglon ac israddio yn aml yn Ysbyty Bronglais. Pryderaf mai dyma fydd dyfodol Ceredigion, ac yn arbennig Gogledd Ceredigion, petai sir/siroedd i'r dde yn dominyddu weinyddiaeth llywodraeth lleol yma. Mae Alun Williams wedi bogio'n wych ar y pwnc hwn (http://bronglais.blogspot.co.uk/2014/01/wales-needs-middle.html)

Yn sicr, mae angen llawer fwy o ystyriaeth ar anghenion ieithyddol ac economaidd Ceredigion cyn neidio mewn i unrhyw ail-strwythuro.

Merge Councils – Lose the Language? (And some other comments )

Opened the computer this morning, hands shaking, what will be the outcome of the Williams report for merging councils, in particular about Ceredigion? I'm so sad like that, and perhaps I should get a life! But ...
The main suggestion , certainly according to the BBC , includes merging Ceredigion and Pembrokeshire County! (http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-politics-25776603) Something that I never expected; many were talking about the re - birth of the old Dyfed County Council, uniting Ceredigion , Carmarthenshire and Pembrokeshire . It was felt that the last time this jurisdiction was far too large , for example Aberystwyth is almost 50 miles from Carmarthenshire County Council Hall , where the meetings were held , and the voice of Ceredigion, as a county that is unique in Wales, was drowned . Under the new system , it perhaps looks worse ! The headquarters of Pembrokeshire County Council are in Haverfordwest, which is over 60 miles from Aberystwyth . According to Traveline Cymru , it takes at least 2 hours 52 minutes to travel from Aberystwyth to Haverfordwest on two buses . In my opinion, local politics is less effetive when it is far from local people , and I would like to see governance become more local rather than more distant .

But for the Welsh language, the situation is very fragile . Recently , efforts have taken place to increase the use of Welsh in the County Council , and there were high hopes that Ceredigion County Council would follow the example of Gwynedd and make the Welsh language of administration of the County Council , that is, do all their work in Welsh and then send communications to translators to make them bilingual . In Gwynedd, it is fairly widely recognized that this has done a lot to reduce the fall in Welsh speakers, and strengthened the language around Caernarfon , where the council offices are. That would be natural and extremely helpful in a county where there is a massive linguistic crisis but still almost half the population speak Welsh.
But in Pembrokeshire, only 19 % of the population speak Welsh. When I calculated the percentage of Welsh speakers in the new jurisdiction, using data from the 2011 census, 30 % speak Welsh :

	Population	Number of Welsh speakers	Percentage who speak Welsh
Pembrokeshire	118,392	22,786	19.2%
Ceredigion	73,847	34,964	47.3%
Penfrodigion	192,239	57,750	30.0%

Whilst understanding that 30 % speaking Welsh is still a significant number , this is concerning, for the use of the Welsh language in the council. Assuming that Council employees will emulate the population in its entirity, I think probably we'll see less of Welsh as a language of administration , with negative consequences for the use of Welsh in all areas .

Another danger is the trends to centralise everything , and the natural tendency for the largest partner in any such 'relationship' is to try to arrange everything on his own terms . As shown in the table above , Pembrokeshire County has a much higher population than Ceredigion , and so I think it is likely that the majority of the senior officers will come from PCC , with all their old habits (of course, I would not expect anything different from anyone!) , and it will be natural for them to try to keep their departments in Pembrokeshire , where they are already . It is possible that such trends could reduce the opportunities in Ceredigion , the Welsh-speaking areas and especially in Aberystwyth town and the surrounding area. Aberystwyth has seen economic benefits due to the change from the Dyfed system to Ceredigion, including the establishment of the Council offices on Boulevard St Brieuc , and it would be tragic if the local government re -organization jeopardised this by moving "the middle" much further away .

The two councils have different attitudes towards education also . Only about a week ago , Pembrokeshire County Council refused to open a second Welsh-medium secondary school in the county http://www.golwg360.com/newyddion/addysg/133941-sir-benfro-dim-cytundeb-ar-ysgol-uwchradd-gymraeg-newydd Currently , young people from southern Pembrokeshire are expected to travel to Preseli School in North Pembrokeshire . That is quite different from the arrangements in Ceredigion , where several Welsh Secondary school has acted very beneficial for years, and where the English-medium secondary school is the exception . There is therefore a need to ensure that Pembrokeshire's education policies and attitudes do not negatively influence Ceredigion .

This wasn't the only time in recent weeks for PCC to reach the headlines for the wrong reasons . According Golwg360 ( http://www.golwg360.com/newyddion/cymru/134353-dim-angen-cymraeg-swyddi-gofal ) , there was a web page that emphasized : "Welsh is only spoken as a first language in some parts of north Pembrokeshire . English is the internal language of the council, so no need to worry if you are not bilingual. " (translated by me from Golwg360) Such attitudes make me feel extremely uncomfortable , especially since a lot of attention has been paid lately to the importance of Welsh in social care .

So , how does the report consider the Welsh langauge? Reading parts of it , the aspect of the report appertaining to the Welsh language looks promising, for example on page 92 it says:
“We have been particularly mindful of issues around the Welsh language. Several of our respondents urged us to propose boundaries that reflected and sustained public use of Welsh as well as the use of the language as a medium of civic life and administration. We believe all of our proposed options do so;...”
That sounds very promising but how does that compare the situations of Ceredigion and Pembrokeshire? Use of the language as a medium for civic life - as already seen , the percentage of Welsh speakers in Pembrokeshire is much smaller than in Ceredigion. The above examples of the actions and words of Pembrokeshire County Council suggests that there is much less use of Welsh in the use of language as a medium for administration : as they themselves say , " the council's internal language is English .. . " But in Ceredigion , much more Welsh is used in the administrative arrangements (though not enough in my view)
So the question is raised : how does the recommendation to merge Ceredigion and Pembrokeshire fit with the considerations of the Welsh language on page 96?

All in all, a lot more consideration of issues is required before merging any Welsh councils. It is also strange that the emphasis has been on merging units that the Welsh government accuses of some sort of failure (by the fact that they are re - structuring) . Since a while, Westminster and the Welsh Assembly have split Pembrokeshire in half separating the more Welsh-speaking part and the more English-speaking part. And it's worth remembering that before 1997 there was a seat in Westminster for Ceredigion and North Pembrokeshire . It may be worth merging several Welsh-speaking area around Mid and West Wales with Ceredigion county council to create a Welsh stronghold to the south - west, which, hopefully, administrate in Welsh , at least to a large extent . Adam Price has also suggested a large council in the west - Arfor - Welsh-speaking communities would be able to pull together and spread good practice, by including Gwynedd, and to formulate policies for the Welsh to Welsh-speaking heartland . (http://www.renew.plaidcymru.org/uploads/Arfor_English_Final.pdf) Significantly, Pembrokeshire was excluded from this, although some suggested that Preseli could possibly join . The idea of Arfor also makes Aberystwyth quite central : under Dyfed council it was said there had been a tendency for investments etc. go south, and Mid-Wales was forgotten . There are also concerns about centralisation in the Hywel Dda health trust, with frequent worries and downgrading at Bronglais. I fear that this could be the future of Ceredigion , and especially North Ceredigion, if southern county / counties dominate local government administration here. Alun Williams has written a great blog on this subject ( http://bronglais.blogspot.co.uk/2014/01/wales-needs-middle.html )

Certainly, a lot more consideration on the linguistic and economic needs of Ceredigion is required before jumping in to any restructuring .